Park kulturowy jest jedną z form ochrony krajobrazu kulturowego, czyli przestrzeni historycznie ukształtowanej w wyniku działalności człowieka, obejmującej wytwory cywilizacji oraz elementy przyrodnicze. Park kulturowy to najnowocześniejsza forma ochrony dziedzictwa. Status ten nadała parkom kulturowym Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Określiła ona także zasady i sposób ich powoływania.

Celem utworzenia parku kulturowego jest zintegrowana ochrona wyjątkowych wartości kulturowych i krajobrazowych wraz z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Park kulturowy jako forma ochrony dziedzictwa współistnieje z takimi sposobami, jak wpis do rejestru zabytków, uznanie zabytku za pomnik historii oraz ustalenia ochrony w dokumentach planistycznych. Gdzie zapadają decyzje na temat zastosowania tych form?

•  Rejestr zabytków jest prowadzony przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.
• Status pomnika historii nadawany jest przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wniosek Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.
• Ustanowienie ochrony w dokumentach planistycznych bądź decyzjach o warunkach zabudowy następuje w uzgodnieniu z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków.
• Park kulturowy może utworzyć Rada Gminy, po zasięgnięciu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

Zatem formę ochrony, jaką jest park kulturowy, ustanawia władza samorządowa na terenie, który sama wyznacza, wskazując na sposoby i zasady jego ochrony. Odpowiednia uchwała określa nazwę parku kulturowego, jego granice i sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, które mają obowiązywać na terenie parku. Jest to więc dobry sposób na zarządzanie zabytkową przestrzenią. I choć zadanie ustanowienia takiego parku jest wymagające, warto podjąć się jego realizacji – bo to najlepszy sposób ochrony dziedzictwa lokalnej społeczności.

Jak utworzyć park kulturowy – krok po kroku: